ΠΑΝΑΓΙΑ H ΚΟΣΜΟΣΩΤΕΙΡΑ

ΠΑΝΑΓΙΑ ΚΟΣΜΟΣΩΤΕΙΡΑ

Σ΄ ένα λοφίσκο της πάλαι ποτέ βυζαντινής κωμόπολης Βήρας , σημερινής Φέρες του Νομού Εβρου , το 1152 χτίσθηκε το μοναστήρι της Παναγίας Κοσμοσώτειρας από τον Σεβαστοκράτορα Ισαάκιο Κομνηνό. Ηταν γιος του αυτοκράτορα Αλέξιου Α΄ του Κομνηνού , ιδρυτή της δυναστείας των Κομνηνών.
H Μονή στη Βήρα ήταν αφιερωμένη στη Θεομήτορα Παναγία την Κοσμοσώτειρα, προς “κουφισμόν της ψυχής του” και με σκοπό να γίνει η τελευταία του κατοικία, το μαυσωλείο του , Εκτός απ΄ τον κεντρικό ναό και τα κελιά των μοναχών περιλάμβανε βιβλιοθήκη , νοσοκομείο, λουτρώνες, υδραγωγείο και άλλους βοηθητικούς χώρους.
Εκεί ο Ισαάκιος συγγράφει το Τυπικό του. Πρόκειται για κείμενο-μαρτυρία, χάρη στο οποίο γνωρίζουμε το καθεστώς λειτουργίας της μονής, τα περιουσιακά στοιχεία της και τη γενική διαμόρφωση του Κομνήνειου αυτού μοναστικού ιδρύματος . Το Τυπικόν Ισαακίου Αλεξίου Κομνηνού της Μονής Θεομήτορος της Κοσμοσωτείρας φωτίζει ακόμη, πτυχές της τοπικής μας ιστορίας. Ταυτόχρονα αποδεικνύεται σπουδαία πηγή πληροφοριών για τον μελετητή, που θα θελήσει να αναζητήσει στοιχεία για την προσωπικότητα του συγγραφέα - κτήτορα, μιας και σε πολλά σημεία ο Ισαάκιος Κομνηνός καταθέτει την ψυχή του.
Χαρίζει όλη την περιουσία του, κινητή και ακίνητη, στο μοναστήρι της Βήρας. Πρόκειται για την περιουσία, που ο πατέρας του Αλέξιος με χρυσόβουλα του είχε παραχωρήσει. Γράφει ο Ισαάκιος <<…οδηγήθηκα από Τον Θεό να οικοοδομήσω το μοναστήρι με μόχθους μακροχρόνιους και ιδρώτα…ελπίζοντας για την εξάλειψη των εγκλημάτων μου με τη δική Σου Κοσμοσώτειρα μεσιτεία. Αμήν, Αμήν, Αμήν γένοιτο, γένοιτο…΄΄ Σεβαστοκράτωρ κυρ-Ισαάκιος Αλεξίου Κομνηνός ο Πορφυρογέννητος>>.
….Οι Τούρκοι καταχτητές γκρέμισαν τα τείχη και τα περισσότερα κτίσματα της Μονής, διατήρησαν όμως το καθολικό της και το μετέτρεψαν σε μουσουλμανικό τέμενος αφιερωμένο στον πρώτο καταχτητή της τον Σουλειμάν τον Μεγαλοπρεπή. Κατέστρεψαν σε μεγάλο βαθμό τις τοιχογραφίες και τις κάλυψαν με επίχρισμα για να ζωγραφίσουν τα δικά τους φυτικά μοτίβα και αραβουργήματα. Εχτισαν μιναρέ κ.α. Ως τέμενος λειτούργησε για πεντέμισι αιώνες , ως το 1920 , χρονιά που η Θράκη απελευθερώθηκε από τον τουρκικό ζυγό και πέρασε οριστικά στην ελληνική επικράτεια.
Οι λεηλασίες στο πέρασμα των επόμενων αιώνων κατέστρεψαν το έργο του Ισαάκιου Κομνηνού. Μαζί χάθηκε κι όλη η κινητή περιουσία της Μονής. Όπως πολύτιμες εικόνες, μωσαική της Παναγιάς της Κοσμοσώτειρας, χρυσή του Παντοκράτορα Χριστού , αργυρή της Παναγιάς και επίσης η πλούσια βιβλιοθήκη και τα έγγραφα της Μονής . Συγκεκριμένα για τη μωσαική εικόνα της Παναγιάς ο κτήτορας αναφέρει ότι με θαυμαστό τρόπο φανερώθηκε μπροστά του στη Ραιδεστό. Οι ιστορικοί συμπεραίνουν πως τότε την μετέφερε στη μονή της Χώρας και όταν αποπερατώθηκε η οικοδόμηση του μοναστηριού τη μετέφερε μαζί με το στασίδι της εδώ στη Βήρα. Σαν από θαύμα διασώθηκε το Τυπικό που βρέθηκε μετά από πέντε αιώνες να φυλάσσεται στο μοναστήρι του Αγίου Γερασίμου στην Κεφαλλονιά.. Ο κόσμος την αποκαλεί Αγία Σοφία , ίσως γιατί του θυμίζει τη μεγάλη εκκλησία που έχτισε ο Ιουστινιανός.
Εντύπωση προκαλεί το κεραμικό ανάγλυφο με το μονοκέφαλο αετό. Πρόκειται για το “οικόσημο” των Κομνηνών, σύμφωνα με τη γνώμη διακεκριμένων ιστορικών, όπως της κ. Ελ. Γλύκατζη - Αρβελέρ, που επισκέφθηκε το ναό το 1994. Είναι μοναδικό στον ελλαδικό χώρο. Το ανάγλυφο αυτό πιστοποιεί ότι ο ναός της Κοσμοσώτειρας είναι και ο τόπος ταφής του κτήτορά της.
Σήμερα απ΄ όλο το συγκρότημα των οικοδομημάτων της Μονής σώζεται μόνο ο Ναός και τμήμα των τειχών και των πύργων. Εορτάζει στις 15 Αυγούστου και έχει καθιερωθεί ως το Παγκόσμιο Προσκύνημα των απανταχού Θρακών.