ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΘΡΑΚΗΣ

Ξενάγηση στο Διαχρονικό Μουσείο Θράκης
Συγγραφέας: Θανάσης Μουσόπουλος
Άρδην τ. 12
Όπως φανταζόμαστε τη Ρωμανία, γιατί να μη φανταστούμε και ένα Διαχρονικό Μουσείο Θράκης. Έτσι, χωρίς ερωτηματικό επιτακτικά. Είναι φανταστικό ως πορεία έμπνευσης, πραγματικό στο μυαλό.
Το Διαχρονικό Μουσείο Θράκης βρίσκεται στα παράλια του Θρακικού Πελάγους, κοντά στα Άβδηρα, στην πατρίδα του Πρωταγόρα και του Δημόκριτου.

Η πρώτη μεγάλη αίθουσα δείχνει την έκταση που κατά εποχές κατείχε η Θράκη. Ο πρώτος χάρτης παρουσιάζει τη Θράκη στα προϊστορικά χρόνια: είναι η περιοχή βόρεια του Ολύμπου, ως το Δούναβη και τον Εύξεινο Πόντο. Ο δεύτερος χάρτης δείχνει πως στους κλασικούς χρόνους η Θράκη περιορίζεται ανάμεσα στο Δούναβη, Εύξεινο, Βόσπορο, Προποντίδα-Θρακικό πέλαγος ως το Στρυμόνα (και από τον 4ο π.Χ. αι. ως το Νέστο). Οι επόμενοι χάρτες δείχνουν τη Θράκη στα ρωμαϊκά χρόνια νότια του Αίμου, που στα βυζαντινά έχει ως κέντρο το Βυζάντιο - την Κωνσταντινούπολη. Ο τελευταίος, πιο συρρικνωμένος χάρτης είναι του αιώνα μας, τρίχρωμος: νοτιοδυτική Θράκη (Ελληνική), Βόρεια Θράκη (Βουλγαρική), Ανατολική Θράκη (Τουρκική). Νοερά, όμως, η Θράκη ως πολιτιστικός χώρος είναι ενιαίος. Στο Μουσείο γίνονται αναφορές και αναγωγές στο ενιαίο, επικεντρώνεται όμως το ενδιαφέρον της μελέτης στην περιοχή ανάμεσα στο Νέστο και στον Έβρο, στη νοτιοδυτική Θράκη.

Έτσι στη δεύτερη αίθουσα παρουσιάζεται η φύση της Θράκης, βουνά, ποτάμια, λίμνες, βιότοποι, χλωρίδα και πανίδα. Δεσπόζει η οροσειρά της Ροδόπης, ακολουθεί η μεγάλη μακρόστενη πεδιάδα της Θράκης και φτάνουμε στις θαλάσσιες ακτές με το δέλτα του Νέστου και του Έβρου, με χειμαρροπόταμους τον Κόσυνθο, τον Κομψάτο, Φιλιουρή και Τρανό, τη λίμνη Βιστονίδα, τη Λάφρα, τη Λαφρούδα, τη λίμνη Μητρικού, στο βάθος τη νήσο Σαμοθράκη.

Δάση οξιάς, δρυός και πεύκης, πανίδα πλούσια: πέρδικες, λαγοί, αλεπούδες, λύκοι, αγριογούρουνα, αρκούδες, ασβοί. Και στους υδροβιότοπους είδη σπάνια και θαυμαστά, με ποιητικά ονόματα: Αγκαθοκαλημάνα, Καλαμοκανάς, Καστανόχηνα, κολχικός φασιανός, καπακλής, Βαλτόπαπια, Νανόχηνα, Ροδοπελακάνος, λεπτομύτα, θαλασσαετός, ψαραετός. Μυστικοί κώδικες δένουν τη φύση της Θράκης με την αρχαιότητα του ανθρώπινου είδους. Και οι κάτοικοι με τη γεωργία, την κτηνοτροφία, την υλοτομία και την αλιεία σε ποτάμια, λίμνες και θάλασσα, αυτήν τη μυστική γλώσσα της θρακικής φύσης χιλιάδες χρόνια ψιθυρίζουν με δέος.

Στις επόμενες αίθουσες βλέπουμε τον άνθρωπο και τα έργα του. Πρώτη η αίθουσα της Προϊστορίας. Στην είσοδο, σε μια μεγάλη επιγραφή, το απόσπασμα του Ηροδότου "Θρηίκων δε έθνος μέγιστον εστί μετά γε Ινδούς πάντων ανθρώπων". Και αμέσως μετά, ο παλαιολιθικός άνθρωπος (10.000 - 7.000 π.Χ.) με τα λίθινα εργαλεία που τον βοηθούσαν, καθώς ήταν νομάς και τροφοσυλλέκτης. Στη συνέχεια ο άνθρωπος της νεολιθικής περιόδου (4.500 - 3.000 π.Χ.), με τα ευρήματα της Παραδημής, που δείχνουν πως τώρα ήταν καλλιεργητής και παραγωγός της γης, μόνιμων οικισμών δημιουργός.

Της περιόδου χαλκοκρατίας (3000-1050), αγγεία και θρακικές ακροπόλεις της Εργάνης μαρτυρούν τα μαρτύρια των κατοίκων της περιοχής, που γύρω στα 2000 π.Χ. δέχονται επιδρομές από νέα ινδοευρωπαϊκά φύλα. Γύρω στα 1100 π.Χ. άρχισε η κάθοδος και εγκατάσταση θρακικών φύλων. Μια μικρή αίθουσα βρίσκεται ανάμεσα στην Προϊστορική και στην κλασική, η αίθουσα της πρώιμης εποχής του σιδήρου (1050-650 π.Χ.). Κείμενα του Ομήρου και του Ηροδότου, μαζί με τις προτομές τους στολίζουν την αίθουσα, ενώ υπομνηματίζεται με ευρήματα το επίπεδο του πολιτισμού, η γένεση και η διαμόρφωση της θρησκείας και της μυθολογίας. Οι τάφοι -μεγαλιθικά μνημεία της Ρούσσας- η κεραμική, τα φρούρια στα υψώματα της Ροδόπης, οι βράχοι με τα εγχάρακτα σχέδια, χίλια δυο άλλα, δίνουν μια αποσπασματική αλλά σημαντική εικόνα για τη Θράκη. Στο άμεσο μέλλον αυτή η αίθουσα του Μουσείου θα μεγαλώσει. Οι αίθουσες της Ιστορικής περιόδου. Τον 7ο αιώνα π.Χ. Έλληνες άποικοι από τον αιγιακό χώρο (νησιά και μικρασιατικά παράλια) ιδρύουν αποικίες: Άβδηρα, Δίκαια, Στρύμη, Μαρώνεια, Ορθαγορία, Μεσημβρία, Ζώνη, Δρυς, Σάλη, Τέμπυρα, Χαράκωμα, Σαμοθράκη.

Οι άποικοι συγκρούονται με τους ντόπιους αλλά τελικά συμβιώνουν και από κοινού προχωρούν στο διάβα του χρόνου. (Τα Άβδηρα και η Μαρώνεια, μάλιστα, έχουν συνεχή παρουσία από την ίδρυση τους, γι' αυτές υπάρχουν ειδικές αίθουσες).

Οι άποικοι βρήκαν στη Θράκη πολύτιμα μέταλλα, ξυλεία για κατασκευή πλοίων και σπιτιών, χωράφια εύφορα, βοσκοτόπια, αλιεύματα. Η εμπορική και οικονομική δραστηριότητα εκφράστηκε μέσα από έργα τέχνης και πολιτισμού. Στην 1η αίθουσα της Ιστορικής Περιόδου επιτύμβια, αγάλματα, αγγεία, ειδώλια, κοσμήματα και νομίσματα φανερώνουν την εξάπλωση του ελληνικού πολιτισμού στη Θράκη. Ο Ηρόδοτος, που αναφέρεται στους Θράκες, δίνει πληροφορίες για τον τρόπο ζωής τους. Πίνακες και χάρτες παρουσιάζουν την έκταση και τη δράση των Κικόνων, Βιστόνων, Σαππαίων, Οδρυσών.

Στη 2η Αίθουσα της Ιστορικής περιόδου, παρακολουθούμε την κυριαρχία του Φιλίππου Β΄ (350 π.Χ.) και την παρουσία των Μακεδόνων και τη Ρωμαιοκρατία (το 46 π.Χ. η Θράκη έγινε ρωμαϊκή επαρχία). Οι Μακεδόνες έπαιξαν σημαντικό ρόλο στη διάδοση του ελληνικού πολιτισμού. Χτιστοί τάφοι Μακεδονικού τύπου, με δρόμο, προθάλαμο και θάλαμο, σ' όλη την έκταση της νοτιοδυτικής Θράκης πιστοποιούν το ρόλο αυτό. Της ρωμαϊκής παρουσίας ίχνη είναι οι πόλεις Τόπειρος, Τραϊανούπολη, Πλωτινόπολη, Αδριανούπολη και, βέβαια, η περίφημη Εγνατία. Ο εξελληνισμός της Θράκης ολοκληρώνεται. Όλες οι επιγραφές είναι στα ελληνικά.

Στην αίθουσα της Βυζαντινής Θράκης υπάρχουν ευρήματα από αρχαίες και ρωμαϊκές πόλεις που συνεχίζουν τη ζωή τους και στα βυζαντινά χρόνια. Επί χίλια έτη η Θράκη, όντας ο κορμός του κράτους του Βυζαντίου, ήταν το κέντρο του κόσμου. Στην ορεινή περιοχή της Ροδόπης βυζαντινοί οικισμοί, κάστρα, γεφύρια, εκκλησίες και μοναστήρια -το Παπίκιον Όρος, η μοναστική πολιτεία της Θράκης- η Παναγία Κοσμοσώτειρα του 1152 στις Φέρες, το Διδυμότειχο και το κάστρο του Πυθίου δείχνουν τη βυζαντινή Θράκη, που πρώτη στην Ευρώπη δέχτηκε το Χριστιανισμό. Εκτός από τις εικόνες και τα αντικείμενα χριστιανικής λατρείας, κεραμικά σκεύη καθημερινής χρήσης και νομίσματα θυμίζουν τη χιλιόχρονη δόξα της Θράκης, από το 330 μ.Χ. ως τα μέσα του 14ου αιώνα.

Η επόμενη αίθουσα παρουσιάζει τη Θράκη της Υστεροβυζαντινής περιόδου και της Οθωμανικής κυριαρχίας.

Στην αρχή έχουμε τα τεκμήρια της Φραγκοκρατίας (1204-1261) και ενδοβυζαντινών συρράξεων (1321-1354) και της παράλληλης διείσδυσης των Οθωμανών. Η περίοδος αυτή των εκατό χρόνων πριν από την άλωση της Κωνσταντινούπολης αλλοιώνει τον εθνογραφικό χάρτη της περιοχής, με την εγκατάσταση στην ευρύτερη ενδοχώρα χερσονήσου του Αίμου Οθωμανών και τον εξισλαμισμό ντόπιων χριστιανικών πληθυσμών. Στη Θράκη εκτός από τους Ελληνικούς Χριστιανικούς πληθυσμούς, έχουμε τους Μουσουλμάνους Οθωμανούς επήλυδες, τους Πομάκους παλιούς Θρακιώτες και τους Ρωμά, κι ακόμη Αρμένιους, Εβραίους, Βαλκάνιους που στην αχανή χωρίς σύνορα οθωμανική αυτοκρατορία μπορούν και μετακινούνται.

Η Θράκη γίνεται ένα χωνευτήρι γλωσσών, θρησκειών, πολιτισμών. Τα τεκμήρια της οικονομικής, κοινωνικής, πολιτικής οργάνωσης (συντεχνίες, δημογεροντίες, κοινότητες) αντανακλώνται στην πολιτιστική συγκρότηση των ομάδων και στην ανάδειξη του ελληνικού πολιτισμού.
Περιγραφές του P. Belon, Bertrundon de la Broquiere, του Τζοβάν Μαρία Αντζολέλλο, του Robert de Dreux και του Εβλιά Τσελεμπή δείχνουν τη Θράκη της οθωμανικής κατοχής. Κείμενα τους υπομνηματίζονται από ήθη και έθιμα, φορεσιές, σπίτια και οικισμούς, εκκλησίες, μοναστήρια και τζαμιά, μουσικές και χορούς απ' όλες τις μεριές της Θράκης.

Σε ξεχωριστή πτέρυγα της μεγάλης αυτής αίθουσας, παρουσιάζεται ο οικιστικός πλούτος της Θράκης. Σπίτια αγροτικά και αστικά, μέγαρα, χάνια, μαγαζιά, καπνεργοστάσια και κουκουλόσπιτα, σε μοντέλα παρουσιασμένα, φτιάχνουν τις μικρές και μεγάλες πόλεις και οικισμούς της Θράκης. Εκκλησίες με τέμπλα και εικόνες λαϊκής τέχνης, βρύσες και προσκυνήματα, παζάρια και πλατείες παριστούν τη Θράκη του 18ου-19ου αιώνα, όπου η Θρακική Αναγέννηση. Έμποροι και τεχνίτες γυρνούσαν την Ευρώπη και έφερναν τις ιδέες του διαφωτισμού. Και δίπλα οι γυναίκες να παίζουν ρόλο στη ζωή. Όλα αυτά ζωντανεμένα με παραστάσεις, εικόνες και ηχητικά ακούσματα.

Και φτάσαμε στην αίθουσα του Λόγου, του λαϊκού και του λόγιου.
Πρώτα υπάρχουν αρχαία ντοκουμέντα για τη Θράκη, κείμενα του Ομήρου, του Ησιόδου, του Αρχίλοχου, του Τυρταίου, του Αλκαίου, του Πίνδαρου, των μεγάλων τραγικών Αισχύλου, Σοφοκλή, Ευριπίδη, του κωμικού Αριστοφάνη. Ακόμη των Ιστορικών, που γνώρισαν τη Θράκη, Ηροδότου και Θουκυδίδη, και των νεότερων, Ξενοφώντα, Στράβωνα, Αρριανού. Στη συνέχεια στοιχεία από τη ζωή και το έργο των μεγάλων Θρακιωτών δημιουργών της αρχαιότητας (όπως Ανακρέων, Δημόκριτος, Πρωταγόρας, Αριστοφάνης ο Βυζάντιος, Αρίσταρχος ο Σαμόθραξ, Διονύσιος ο Θραξ, Ευμένης, Ιερώνυμος).

Στα χρόνια της βυζαντινής οικουμένης ανάγεται η ρίζα της νεοελληνικής λογοτεχνίας. Τραγούδια και παραμύθια στα ελληνικά και πομάκικα μας δένουν με τα ηρωικά εκείνα χρόνια. Παραλογές, μοιρολόγια, παραμύθια, αινίγματα, παραδόσεις και διάφορα δρώμενα και έθιμα θεατρικής υφής (Αναστενάρια, Καλόγερος) οδηγούν από τα διονυσιακά της αρχαίας Θράκης στα χρόνια της οθωμανικής κατοχής. Το μαγικό σκοινί του Διονύσου, του Βυζαντίου και της σύγχρονης θρακικής λαϊκής ψυχής.

Η λογοτεχνία του τέλους του 19ου αιώνα εκφράζεται από δυο κολοσσούς: Γεώργιο Βιζυηνό από την Ανατολική Θράκη και Κώστα Βάρναλη από την Ανατολική Ρωμυλία - Βόρεια Θράκη.

Κοντά στα τεκμήρια της παρουσίας τους, το οπτικό και ηχητικό υλικό, υπάρχουν στοιχεία για τους νεότερους Θρακιώτες δημιουργούς: Κώστα Θρακιώτη, Τριαντάφυλλο Πίττα, Μενέλαο Λουντέμη, Γ.Σ Στογιαννίδη, Έφη Πανσελήνου, Πολύδωρο Παπαχριστοδούλου, Κατίνα Βεΐκου-Σεραμέτη, Στέφανο Ιωαννίδη με τα "Θρακικά Χρονικά" κοντά στα πολλά άλλα.
Η επόμενη αίθουσα θα μπορούσε να ονομαστεί ο Θρακικός πολιτισμός σήμερα - η επιβίωση. Αλλά δεν υπάρχει. Ο Καρ. Δοϊτσίδης, ο Χρ. Αηδονίδης, η Ελ. Φιλιππίδου, τα λαογραφικά μουσεία της Θράκης και πολλοί ερασιτέχνες λαογράφοι μπορούν να επιλέξουν τα καλύτερα "ζωντανά" κομμάτια της λαϊκής θρακικής ψυχής. Χαλκουργοί, ρωμά που πλέκουν καλάθια και πανέρια, κεντήτρες χριστιανές και πομάκισσες, παραμυθούδες και παραμυθάδες.

Η επόμενη αίθουσα του Διαχρονικού Μουσείου Θράκης δείχνει φοιτητές και φαντάρους στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης και στο Τέταρτο Σώμα Στρατού. Το πρόσωπο τους φωτογραφίζει τη Θράκη του αύριο, όπου η χερσόνησος του Αίμου θα ζωντανεύει τη χάρτα του Ρήγα. Στα μπαρ και στις σκοπιές, στα Αναγνωστήρια και στα Κ.Ψ.Μ. της Θράκης, τα παιδιά ζωγραφίζουν την τρισχιλιόχρονη της Θράκης παρουσία. Οι τρεις τελευταίες αίθουσες του Διαχρονικού Μουσείου Θράκης είναι αφιερωμένες στα Άβδηρα, στη Μαρώνεια και στη Σαμοθράκη.

Η αίθουσα Αβδήρων παρουσιάζει την ασταμάτητη πορεία από τον αποικισμό των Κλαζομενίων (656π.Χ.) και των Τηίων ως τις μέρες μας. Με έμβλημα το γρύπα και πολιούχο θεό τον Απόλλωνα, με τους ναούς και το θέατρο, τα αγγεία, ειδώλια και κοσμήματα της αρχαίας εποχής. Η σαρκοφάγος κλαζομενιακού τύπου με παράσταση της ενέδρας του Τρωίλου δεσπόζει. Η βυζαντινή κόρη της Πολύστυλον, οχυρωμένη, δίπλα στη θάλασσα, με ναούς και οκτάπλευρο βαπτιστήριο δείχνει ότι στα χρόνια τα βυζαντινά η πόλη ήταν ακμαία. Κι όταν ήρθαν χρόνοι δύσκολοι, οι κάτοικοι τα μάζεψαν και κτίσανε την κόρη του Πολύστυλου, με τ' όνομα Μπουλούστρα, πιο μέσα για το φόβο των πειρατών. Εκκλησίες, σχολεία, αρχοντικά, αλλά και τραγούδια και παραδόσεις, θυμίζουν τα χρόνια της οθωμανικής κατοχής, που στ' Άβδηρα Οθωμανός δεν κατοίκησε.

Ανάλογη είναι και η αίθρια της Μαρώνειας. Άποικοι από τη Χίο ίδρυσαν την πόλη στις πλαγιές του Ίσμαρου τον 7ο π.Χ. αιώνα. Η γεωργία, η κτηνοτροφία, το εμπόριο, η ναυτιλία συντέλεσαν στην ανάπτυξη της. Και εδώ γεννήθηκαν συγγραφείς (Σωτάδης, Ηγεσίας) και ζωγράφοι (Αθηνίων) αλλά δεν έφτασαν σε φήμη τους Αβδηρίτες. Τείχη, σπίτια, ιερό, το θέατρο της Μαρώνειας είναι υπολείμματα της κλασικής εποχής. Η πόλη αυτή και στα βυζαντινά χρόνια, με το ίδιο όνομα, συνεχίζει την παρουσία της. Αίθριο βασιλικής, ψηφιδωτά δάπεδα, τοιχογραφίες, εκκλησίες της βυζαντινής και υστεροβυζαντινής περιόδου δείχνουν την ακμή της πόλης.
Όπως οι Αβδηρίτες, έτσι και οι Μαρωνίτες, λόγω των πειρατικών επιδρομών εγκαταλείπουν τα παράλια και στα χρόνια της οθωμανικής κατοχής χτίζουν την πόλη τους στο εσωτερικό. Η πόλη το 19ο αιώνα χάρη στην εμπορία καπνού ακμάζει. Αρχοντικά, εκκλησίες, κρήνες, σχολεία το δείχνουν και σήμερα.

Η Αίθουσα της Σαμοθράκης, μιας από τις Θρακικές Σποράδες, στο κέντρο έχει ένα κενό βάθρο που περιμένει επιτακτικά τη Νίκη της από το Λούβρο, θρησκευτικό κέντρο με τη λατρεία των Μεγάλων θεών και τα Καβείρια Μυστήρια, το Ιερό των θεών, και στα Βυζαντινά χρόνια, με λιγότερη ακμή, αλλά βυζαντινές εκκλησίες που τώρα ανασκάπτονται. Πύργοι στην Παλαιόπολη και στη Χώρα είναι δείγματα της κυριαρχίας των Γατελούζων στη Σαμοθράκη. Στον αγώνα του 1821 καταστρέφεται, αλλά ανασταίνεται και στα τέλη του 19ου αιώνα αναπτύσσεται. Εκκλησίες, σχολεία, σπίτια, μαγαζιά δείχνουν την ανάπτυξη του μοναχικού νησιού της Θράκης.

Η τελευταία αίθουσα του Μουσείου είναι αφιερωμένη στη Θράκη του 21ου αιώνα. Δείχνει ένα σχολείο όπου τα παιδιά διδάσκονται όλα αυτά, το μάθημα γίνεται μέσα στο Διαχρονικό Μουσείο Θράκης. Από το Μουσείο αυτό περνούν υποχρεωτικά όλοι οι κάτοικοι της χώρας τούτης. Να μην πω, ότι δίνουν εξετάσεις στην καθημερινή τους ζωή. Κατά περιόδους από το Μουσείο περνούν όλοι οι λαοί της Χερσονήσου του Αίμου, να πουν τις εντυπώσεις τους στο βιβλίο επισκεπτών.

Στο Μουσείο παρουσιάζονται όλες οι εγκαταστάσεις που πραγματοποιήθηκαν για την Ολυμπιάδα 2004 στη Θράκη -γήπεδα, αθλητικά κέντρα, ολυμπιακό χωριό. Ακόμη οδικοί άξονες που ενώνουν την Εγνατία με τη Βαλκανική ενδοχώρα. Πολιτιστικά κέντρα, συντηρημένα τα αρχαία θέατρα Αβδήρων και Μαρώνειας, το επανιδρυμένο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης.

Η αίθουσα αυτή είναι η πιο μεγάλη και η πιο χρήσιμη του Διαχρονικού Μουσείου Θράκης. Αν δεν υπάρχει αυτή, το άλλο μουσείο καταρρέει. Λογοτέχνες, μουσικοί, ζωγράφοι, που ζουν στη Θράκη, άλλοι πνευματικοί άνθρωποι διαδηλώνουν για να κτισθεί η μεγάλη αίθουσα του Διαχρονικού Μουσείου Θράκης, θα τους ακούσουν; Όλοι οι Έλληνες πρέπει να φωνάξουν...


Πρωτοχρονιά 1998




--------------------------------------------------------------------------------

* Ο Θανάσης Μουσόπουλος είναι φιλόλογος και συγγραφέας.
Ζει μόνιμα στην Ξάνθη