ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ για την επέτειο της 25ης Μαρτίου 1821

1821-2011 :190 χρόνια συμπληρώνονται φέτος από την Ελληνική Επανάσταση. Η συμβολή των Ελλήνων που κατοικούσαν στις περιοχές που χάθηκαν οριστικά για τον ελληνικό κόσμο μετά το 1922, στην επανάσταση του 1821, παραμένει άγνωστη και αποτελεί, ίσως ένα από τα πιο αποσιωπημένα κομμάτια της νεότερης ιστορίας μας. Οι λόγοι σχετίζονται με το ιδεολογικό, κοινωνικό αλλά και γεωγραφικό πλαίσιο . Εντούτοις η πραγματική διάσταση της καθοριστικής και πρωταγωνιστικής συμβολής των Ελλήνων που έδρασαν στη Ρωσία (οι περισσότεροι ήταν Ποντιακής καταγωγής και χρηματοδότησαν, οργάνωσαν και πολέμησαν για την ελευθερία) δεν μπορεί να αμφισβητηθεί.

Πόντος-Μ.Ασία-Θράκη

Κάθε φορά που ξένοι ή Έλληνες δημοσιογράφοι ζητούσαν βιογραφικά στοιχεία, από τον Πρόεδρο της Ελληνικής δημοκρατίας (1929-1935) Αλέξανδρο Ζαΐμη, έλεγε με υπερηφάνεια. «Καταγόμεθα βεβαίως από την Κερπινή Καλαβρύτων εκ πατρός, παππού και προπάππου, αλλά παρακαλώ να μη λησμονηθεί ότι η μητέρα μου Ελένη Μουρούζη, ήτο ποντιακής καταγωγής ως κόρη του Αλεξάνδρου Μουρούζη την σπουδαία Φαναριώτικη οικογένεια των Μουρούζηδων….». Η Οικογένεια των Υψηλαντών κατοίκησε σ΄ ένα χωριό έξω από την Τραπεζούντα, που ονομάζονταν Ύψαλλα, ενώ οι Μουρούζηδες στο χωριό Μουρούζ, επίσης έξω από την Τραπεζούντα. Στην επαναστατημένη Ελλάδα του 1821 και ιδιαίτερα στο Μοριά κατέβηκαν πολλοί εθελοντές για να πολεμήσουν και το έπραξαν με ξεχωριστή γενναιότητα. Πολλά νέα παλικάρια ποντιακής καταγωγής, σπουδαστές στην πλειοψηφία τους, κατατάχθηκαν στον Ιερό Λόχο του Αλέξανδρου Υψηλάντη. Ο Γεώργιος Θ. Κανδηλάπτης (Κάνις) γράφει: “Ουχ ήττον και πολλοί νέοι Πόντιοι μέσον Ρωσίας και Ρουμανίας κατήλθον εις την Ελλάδα και επολέμησαν γενναίως εν Ηπείρω και Στερεά Ελλάδα… Το 1814 όταν ιδρύεται η Φιλική Εταιρεία στην Οδησσό, η πόλη κατοικείται από 4000 Έλληνες, εκ των οποίων το 80% είναι Πόντιοι. Μεταξύ των μυημένων, φαίνεται να συμπεριλαμβάνονταν και κρυπτοχριστιανοί, ενώ σημαντική εκπρόσωπος της Ποντιακής συμμετοχής υπήρξε η οικογένεια των Yψηλαντών, η οποία θυσίασε θέσεις, πλούτο, καριέρα για να μπει μπροστά στον αγώνα της Ελευθερίας. Οι δημιουργοί της Φιλικής Εταιρίας και οι πρώτοι μυημένοι θεωρούσαν τον Αλέξανδρο Υψηλάντη ως σημαντική προσωπικότητα για την επιτυχία της μυστικής οργάνωσης, η οποία είχε στόχο την απελευθέρωση του υπόδουλου ελληνικού στοιχείου. Με την ανάληψη της αρχηγίας της Φιλικής Εταιρείας ο Αλέξανδρος Υψηλάντης, περνάει τον ποταμό Προύθο στις 22 Φεβρουαρίου 1821 και υψώνει τη σημαία της Επανάστασης στο Ιάσιο της Μολδοβλαχίας στις 24 Φεβρουαρίου , εκδίδοντας την προκήρυξη της Επανάστασης με τον τίτλο «Μάχου υπέρ πίστεως και πατρίδος», μία προκήρυξη με μεγάλο ουσιαστικό και συμβολικό περιεχόμενο. (οι πληροφορίες για τον Αλέξανδρο Υψηλάντη προέρχονται από το βιβλίο του κ. Θεοφάνη Μαλκίδη, καθηγητή του ΔΠΘ).

Από τη Διακήρυξη του Υψηλάντη

«Η ώρα ήλθεν, ω Άνδρες Έλληνες! Πρό πολλού οι λαοί της Ευρώπης, πολεμούντες υπέρ των ιδίων Δικαιωμάτων και ελευθερίας αυτών, μας επροσκάλουν εις μίμησιν, αυτοί, καίτοι οπωσούν ελεύθεροι, επροσπάθησαν όλαις δυνάμεσι να αυξήσωσι την ελευθερίαν, και δι’ αυτής πάσαν αυτών την Ευδαιμονίαν. Οι αδελφοί μας και φίλοι είναι πανταχού έτοιμοι, οι Σέρβοι, οι Σουλιώται, και όλη η Ηπειρος, οπλοφορούντες μας περιμένωσιν• ας ενωθώμεν λοιπόν με Ενθουσιασμόν! η Πατρίς μάς προσκαλεί!...»

Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης συγκροτεί τον Ιερό Λόχο, αποτελούμενος από 500 σπουδαστές. Ο Υψηλάντης πίστευε πως οι νέοι αυτοί θα μπορούσαν να αποτελέσουν την ψυχή του στρατού του. Στη συγκρότηση του Ιερού Λόχου συμμετέχουν πολλοί Πόντιοι Ελληνες. Επιφανείς πόντιοι ενίσχυσαν με μεγάλα χρηματικά ποσά τη Φιλική Εταιρία. Αρχικά ο Ηλίας Κανδήλης, ιδρυτής του Φροντιστηρίου της Χερσώνας στη νότια Ρωσία, ο οποίος αφήνει στον Αλέξανδρο Υψηλάντη 5.000 ρούβλια, για τους σκοπούς της Φιλικής Εταιρείας, ο Ιάκωβος Γρηγοράντης, γενικός «αρχιμεταλλουργός» των μεταλλείων της Αργυρούπολης, καθώς και η μεγάλη ποντιακή οικογένεια των Μουρούζηδων είναι λίγα μόνο από τα παραδείγματα των Ποντίων, που ενίσχυσαν με διάφορους τρόπους τον αγώνα. Ο αδελφός του Δημήτριος συνεχίζει την πατριωτική παράδοση της οικογένειας.(Ο παππούς τους Αλέξανδρος Υψηλάντης, καρατομήθηκε από τους Οθωμανούς, όντας ηγεμόνας στη Μολδοβλαχία).

Ο Δημήτριος Υψηλάντης με την έναρξη της επανάστασης ανέλαβε να αντιπροσωπεύσει τον αδερφό του Αλέξανδρο Υψηλάντη, ως πληρεξούσιος του Γενικού επιτρόπου Αρχής στο Μωριά. Στις 20 Ιουνίου του 1821 ανέλαβε την αρχιστρατηγία των επαναστατών και προσπάθησε να οργανώσει τακτικό στρατό. Η προσπάθειά του όμως να περιορίσει την ισχύ των κοτζαμπάσηδων είχε σαν αποτέλεσμα την εκδίωξή του. Ο λαός απαίτησε την αποκατάστασή του και ύστερα από προσπάθειες του Κολοκοτρώνη επανήλθε. Κατά τη διάρκεια του Αγώνα έλαβε μέρος στην πολιορκία του Ναυπλίου και του Άργους, στην εκστρατεία εναντίον της Αθήνας, στη μάχη των Δερβενακίων, στη μάχη στους Μύλους μαζί με το Μακρυγιάννη και στην μάχη στη Πέτρα, η οποία ήταν η τελευταία της Επανάστασης. Ένας Πόντιος, ο Αλέξανδρος Υψηλάντης άρχισε την Επανάσταση και ένας άλλος Πόντιος, ο αδελφός Δημήτριος την τελείωσε. Για να τιμηθεί ο Δημήτριος Υψηλάντης, το φιλλεληνικό κίνημα των ΗΠΑ έδωσε το 1826 το όνομά του σε μία πόλη στο Μίσιγκαν. Ο στρατός του Αλέξανδρου Υψηλάντη καταστράφηκε στη μάχη του Δραγατσανίου στις 7-6-1821 και υποχώρησε προς τα αυστριακά σύνορα . Ο Υψηλάντης προδομένος από εχθρούς και φίλους, φυλακίζεται και πεθαίνει λησμονημένος στη Βιέννη το 1828. Από τους διασωθέντες Ιερολοχίτες εκτιμάται ότι 19 καταγόταν από τον Πόντο , οι οποίοι και κατέφυγαν στη Ρωσία. Ο Οδυσσέας Λαμψίδης κατάφερε να εντοπίσει και να δημοσιεύσει με πλήρη τεκμηρίωση τα ονόματά τους. Ο εντοπισμός τους έγινε από τον τοπωνυμικό χαρακτηρισμό τους , όπως Τραπεζούντιος, Τραπεζανλής , Μαυροθαλασσίτης, Σιναπλής κ.λ.π. O Aχιλλέας Aνθεμίδης αναφέρει ότι ο σουλτάνος θεώρησε τον Ιερό Λόχο ως ευξεινοποντιακή στρατιωτική μονάδα και ότι με αυτήν την πρόφαση εξόντωσε τους προκρίτους της Aργυρούπολης του Πόντου. Αναφέρει επίσης ότι με φιρμάνι απαγορεύτηκε στον πληθυσμό της Aργυρούπολης και άλλων περιοχών να υδροδοτείται από τις βρύσες κατά την επέτειο της μάχης του Δραγατσανίου.

Στο προσκλητήριο για αγώνα και ελευθερία πολλοί Θράκες αγωνίστηκαν και θυσιάστηκαν στα πεδία των μαχών απανταχού στην Ελλάδα αλλά και στη Μολδοβλαχία . Πολλοί από τους άντρες του Ιερού Λόχου του Υψηλάντη ήταν Θράκες . Ο οπλαρχηγός Αθανάσιος Καράμπελιας από την Κορνοφωλιά της Δ. Θράκης, ο Αδριανοπολίτης Χατζή Γεώργης , ο Ξενοκράτης από το Σαμάκοβο της Α. Θράκης, του οποίου η μόνη στολή Ιερολοχίτη σώζεται στο Ιστορικό Εθνολογικό Μουσείο Αθηνών , είναι κάποια ονόματα Ιερολοχιτών που σώθηκαν δια της παραδόσεως. Θράκες συμμετείχαν στο Επαναστατικό σώμα του μυημένου στη Φιλική Εταιρία Εμμανουήλ Παπά στη Μακεδονία – Χαλκιδική και στο επαναστατικό σώμα του Καρατάσου . Μάλιστα ο Επίσκοπος Μαρώνειας Κωνστάντιος ηγήθηκε σώματος επαναστατών από τη Μαρώνεια κι έφτασε το Μάρτη του 1821 στη Μονή Εσφιγμένου στο Άγιο Όρος, όπου μετά τη Θεία Λειτουργία , με τις ευλογίες του , ο Εμμανουήλ Παπάς κήρυξε την Επανάσταση στη Μακεδονία. Γνωστή επίσης είναι η προσφορά του Αντώνη Βισβίζη και της συζύγου του Δόμνας από την Αίνο της Ανατολικής Θράκης. Ο καπετάν Αντώνης Βισβίζης ήταν μυημένος στην Φιλική Εταιρεία . Με το μπρίκι του την «Καλομοίρα» συμμετείχε στην Ελληνική Επανάσταση . Η Δόμνα και τα πέντε παιδιά τους τον ακολουθούσαν πάντα στις πολεμικές επιχειρήσεις Η Δόμνα Βισβίζη απέκτησε πολλές εμπειρίες και έτσι όταν σκοτώθηκε ο σύζυγός της συνέχισε με ανδρεία και ηρωισμό ως καπετάνισσα της «Καλομοίρας» διαθέτοντας όλη της την περιουσία για την συντήρηση του πλοίου .Επί τρία χρόνια 1821-1823 πρόσφερε τις υπηρεσίες της σε όλα τα ελληνικά πελάγη . Το 1823 παραχώρησε το πλοίο στην ελληνική διοίκηση για να μετατραπεί σε πυρπολικό και αποσύρθηκε από την ενεργό δράση . Με την «Καλομοίρα» πυρπολήθηκε από τον Πιπίνο στο Τσεσμέ η τουρκική φρεγάτα στην οποία βρίσκονταν το θησαυροφυλάκιο του σουλτανικού στόλου. Η Δόμνα έζησε τα τελευταία χρόνια της ζωής της στο Ναύπλιο , την Ύδρα και τη Σύρο.Την παρακολουθούμε μέσα από έγγραφα που σώθηκαν στα ελληνικά αρχεία - να τριγυρνά από τόπο σε τόπο, την Ερμιόνη, το Ναύπλιο, την Ερμούπολη της Σύρου στερημένη, περιφρονημένη, άστεγη με τα πέντε παιδιά της, να προστρέχει «εις το έλεος της σεβαστής επιτροπής της Ελλάδας και να ζητά βοήθεια»...

Το 1826 ο Σμυρνιός Ιωάννης Καρόγλου συγκροτεί στην Πελοπόννησο την “Ιώνιο Φάλαγγα”. Εφεξής, ένα μέρος των Ιώνων, θα συμμετέχουν συγκροτημένα στην Επανάσταση. Συγκεκριμένα, όπως προκύπτει από το σχετικό δημοσίευμα της “Γενικής Εφημερίδος της Ελλάδος” στις 24 Ιουλίου 1826, συγκροτήθηκε στο Ναύπλιο δύο μήνες μετά την πτώση του Μεσολογγίου. Σκοπός της Φάλαγγας ήταν “… η εις εν σώμα ένωσις των εις την ελευθέραν Ελλάδα ευρισκομένων και υπό διαφόρους αρχηγούς διεσπαρμένων Ιώνων… δια να κατασταθώσιν ούτω χρησιμώτεροι εις τον υπέρ της ελευθερίας ιερού ελληνικού αγώνα.” «τους κατατρέξανε οι ευρωοπαίγοι τους δυστυχείς έλληνες. εις τις πρώτες χρονιές εφοδίαζαν τα κάστρα των τούρκων, τους κατάτρεχαν και τους κατατρέχουν ολοένα διά να μην υπάρξουν.

Η ελληνική επανάσταση του 1821, επικός απελευθερωτικός αγώνας, του επί αιώνες, υπόδουλου ελληνικού λαού, υπήρξε ο πιο σημαντικός σταθμός της ιστορίας του Νεώτερου Ελληνισμού.Ο αγώνας της εθνικής παλιγγενεσίας, μακροχρόνιος, άνισος, με κορυφώσεις ηρωισμού αλλά και με περιόδους κάμψης και κατάπτωσης, κατόρθωσε να σφυρηλατήσει την εθνική συνείδηση των Ελλήνων και να αναπτύξει την εθνική τους ενότητα.

Όταν ο αγώνας αυτός είχε να αντιμετωπίσει και τις μεγάλες δυνάμεις - μηδεμιάς εξαιρουμένης - που φρόντισαν να την καταδικάσουν με μοναδική σφοδρότητα. Ενδεικτικά έγραφε ο Μακρυγιάννης <<Τους κατάτρεξαν οι Ευρωπαίγοι τους δυστυχείς Έλληνες. Εις τις πρώτες χρονιές εφόδιαζαν τα κάστρα των Τούρκων‡ τους κατάτρεχαν και τους κατατρέχουν ολοένα δια να μην υπάρξουν. Η Αγγλία τους θέλει να τους κάμη άγγλους με την δικαιοσύνην την αγγλική καθώς οι μαλτέζοι ξυπόλυτους και νηστικούς, οι γάλλοι γάλλους, οι ρούσοι ρούσους κι ο Μέτερνικ της Αουστρίας αουστριακούς - κι όποιος τους φάγη από τους τέσσερους. και τους λευτερώνουν χερότερα κι από τους τούρκους>>.

Οταν είχε ν΄ αντιμετωπίσει την εσωτερική και εξωτερική πολιτική του καγκελαρίου Μέτερνιχ που επιθυμούσε να πνίξει κάθε ιδέα φιλελευθεροποίησης του καθεστώτος διακυβέρνησης της χώρας και καταδυνάστευσης των λαών, η ελληνική υπόθεση αποτελούσε επικίνδυνο παράδειγμα γιατί μπορούσε να προκαλέσει την εξέγερση και άλλων υποδούλων, χωρίς να εξαιρούνται ακόμη και οι δικοί της. Η ωμή διατύπωση του ίδιου: «Έξω από τα ανατολικά μας σύνορα τριακόσιες η τετρακόσιες χιλιάδες κρεμασμένοι, στραγγαλισμένοι η παλουκωμένοι δεν είναι δα και σπουδαίο πράγμα».

Ευτυχώς σ΄ αυτό το κλίμα , δεν έσκυψαν το κεφάλι οι αγωνιστές του 21 «Όταν αποφασίσαμε να κάμουμε την Επανάσταση, δεν εσυλλογισθήκαμε, ούτε πόσοι είμεθα, ούτε πως δεν έχουμε άρματα, ούτε ότι οι Τούρκοι εβαστούσαν τα κάστρα και τας πόλεις, ούτε κανένας φρόνιμος μας είπε; «πού πάτε εδώ να πολεμήσετε με τα σιταροκάραβα βατσέλια». Αλλά, ως μια βροχή, έπεσε εις όλους μας η επιθυμία της Ελευθερίας μας και όλοι και οι κληρικοί και οι προεστοί και οι καπεταναίοι και οι πεπαιδευμένοι και οι έμποροι, μικροί και μεγάλοι, όλοι εσυμφωνήσαμε εις αυτόν το σκοπό και εκάμαμε την επανάσταση».Θεόδωρος Κολοκοτρώνης (Από το λόγο του στην Πνύκα στις 8 Οκτωβρίου 1838) .

<<Γενναίγοι προπατέρες, Μιλτιάδη, Θεμιστοκλή, Αριστείδη, Λεωνίδα κ΄ επίλοιποι γενναίγοι άντρες σφράγισαν την εθνική πορεία των Ελλήνων>>.Ταυτόχρονα η επανάσταση υπήρξε κορυφαίο πολιτικό γεγονός και για την ίδια την ιστορία της Ευρώπης, αφού απασχόλησε την ευρωπαϊκή διπλωματία, ενεργοποίησε τις φιλελεύθερες συνειδήσεις, προκάλεσε το φιλελληνικό κίνημα, όπλισε με προσδοκίες τους ευρωπαϊκούς λαούς που αναζητούσαν την εθνική τους δικαίωση, παρέσυρε κυβερνήσεις μεγάλων δυνάμεων να ενδιαφερθούν, θετικά ή αρνητικά, και στο τέλος να υποχρεωθούν να συνεργασθούν και να συνυπογράψουν τα πρωτόκολλα του 1830 για την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους.