O Σύλλογος Βορειοελλαδιτών Σύρου

σας προσκαλεί

στην προβολή του ντοκυμαντέρ <<Τα χνάρια των Αργοναυτών>>

στον κινηματογράφο ΠΑΛΛΑΣ, την Παρασκευή 04 Φεβρουαρίου και ώρα 20.00.

Προσκεκλημένος ο κ. Θεοδόσης Κυριακίδης, Θεολόγος-Ιστορικός

Λίγα λόγια για το ντοκυμαντέρ.....

Η Τραπεζούντα, «η καλλίστη των πόλεων» όπως την ονόμασε τον 11ο αιώνα ο πατριάρχης Ιωάννης Η΄ Ξιφιλίνος, αποτέλεσε την πρωτεύουσα των Ελλήνων στην Ανατολή για πάνω από δυο χιλιετίες. Υπήρξε σταυροδρόμι πολιτισμών και εμπορικών σχέσεων, στο κέντρο στρατιωτικών και πολιτικών ενδιαφερόντων. Στη μεγάλη ακμή της υπήρξε η πρωτεύουσα μιας Αυτοκρατορίας, της Αυτοκρατορίας των Μεγάλων Κομνηνών.

Αυτό το ιστορικό ντοκιμαντέρ καταγράφει την άνοδο και την πτώση του πολιτισμού των Ελλήνων του Πόντου, που κατέληξε στο μεγάλο διωγμό και την γενοκτονία των ελλήνων ποντίων από τους Νεότουρκους, στην αυγή του 20ου αιώνα.

Παρουσίαση, αφήγηση: Κώστας Αρζόγλου / Σκηνοθεσία, Φωτογραφία: Αλέξης Μπαρζός / Έρευνα & Επιστημονική επιμέλεια: Θεοδόσης Κυριακίδης / Σενάριο: Νικόλας Ζηργάνος / Μουσική: Γιάννης Παξεβάνης / Μοντάζ: Γιάννης Μπιλήρης, Άννα Πρόκου / Διεύθυνσή & Οργάνωση Παραγωγής: Αναστασία Σκουμπρή / Μια παραγωγή της Small Planet για το Ερευνητικό Κέντρο Αγίου Γεωργίου Περιστερεώτα ©2010

Εξέβα απάν σο Ποζ Τεπέ κ’ είδα την Τραπεζούντα. Είδα την πρωτεύουσα των Κομνηνών, είδα τον Ακρίτα πάνω στα Κάστρα, τη Μαύρη Θάλασσα. Είδα και το δάκρυ της Τραπεζούντας για τα παιδιά της που έχασε τα παιδιά που γέννησε, που ανάστησε, τα ανάθρεψε, τα άνδρωσε και αναγκάστηκαν να την εγκαταλείψουν.

Τραπεζούντα, η πρωτεύουσα των Ελλήνων του Πόντου. Ένα σταυροδρόμι πολιτισμών, όπου σχεδόν για 3.000 χρόνια αναπτύχθηκε ο ποντιακός ελληνισμός. Μια ιστορική πορεία που σημαδεύτηκε ανεξίτηλα από τη Γενοκτονία των Ποντίων στις αρχές του 20ου αιώνα.

Με οδηγό τον καταξιωμένο έλληνα ηθοποιό Κώστα Αρζόγλου (ο οποίος κατάγεται απ' την περιοχή) καθώς και με τη βοήθεια διεθνούς φήμης ερευνητών από το Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, από πανεπιστήμια της Ελλάδας, της Μεγάλης Βρετανίας και της Κύπρου, «Τα χνάρια των Αργοναυτών» αποτελούν την πρώτη επιστημονική προσπάθεια οπτικοακουστικής καταγραφής της ποντιακής μνήμης, παράδοσης και ιστορίας.

Οι ρίζες της ελληνικής παρουσίας στον Πόντο χάνονται στην αχλή του μύθου. Το ταξίδι του Ιάσωνα στην Κολχίδα με την Αργοναυτική εκστρατεία, οι Αμαζόνες, η εξορία του Προμηθέα στον Καύκασο, η αναμέτρηση του Ηρακλή με τις Στυμφαλίδες Όρνιθες στην αρχαία Αρητιάδα, η περιπλάνηση του Ορέστη στη Θοανία. Είναι η απαρχή της περιπλάνησης του Έλληνα σε αυτόν τον νέο ανεξερεύνητο κόσμο.

Ήδη από το 650 π.Χ. ξεκινά η εξάπλωση των ελλήνων στη Μαύρη Θάλασσα, και γύρω στο 302 π.Χ. ιδρύεται το Βασίλειο του Πόντου, αυτό που οι σημερινοί Πόντιοι αναγνωρίζουν ως πατρογονική τους γη. Αλλά το 1204 μ.Χ. είναι το έτος ορόσημο για την ιστορία του Πόντου. Είναι το έτος ίδρυσης της Αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας και το έτος κατάληψης της Kωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους. Η Τραπεζούντα θεωρεί την Αυτοκρατορία της ως συνέχεια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Είναι περίπου τότε που η Μαύρη Θάλασσα αναδεικνύεται σε μια διεθνή θάλασσα και το δυτικό άκρο του δρόμου του μεταξιού. Έτσι ξεκινά ο χρυσός αιώνας για τον ελληνισμό του Πόντου. Ακμάζουν τα Γράμματα και οι Επιστήμες, η Αυτοκρατορία ευημερεί, ο πληθυσμός αυξάνει και η πόλη της Τραπεζούντας ανθίζει μαζί με τους κατοίκους της.

Η Αυτοκρατορία καταλύεται το 1461 από το Μωάμεθ, σταδιακά ο ελληνικός πληθυσμός αρχίζει να χάνει τα προνόμιά του και εκτοπίζεται. Οι κάτοικοι της Τραπεζούντας, απροστάτευτοι, θα μετακινηθούν προς τη Ματσούκα, όπου τα τρία Μοναστήρια της θα παίξουν σωτήριο ρόλο, προστατεύοντας τον χριστιανικό πληθυσμό. Η κάμερα του Αλέξη Μπαρζού ακολουθεί τα δύσβατα μονοπάτια των προσκυνητών, ως τον Άγιο Ιωάννη το Βαζελώνα, που χτίστηκε το 270 μ.Χ. και θεωρείται το αρχαιότερο μοναστήρι του Πόντου. Έπειτα, κάτω από τα ερείπια της Μονής του Περιστερεώτα, με την περίφημη βιβλιοθήκη των 7.500 τόμων και τέλος, στο Όρος του Μελά, εκεί που υψώνεται η Παναγία Σουμελά, το θρησκευτικό και εθνικό σύμβολο όλων των Ελλήνων του Πόντου.

Τρεις αιώνες σκληρών διώξεων και αθρόων εξισλαμισμών των χριστιανών θα ακολουθήσουν. Πολλοί θα διατηρήσουν την πίστη τους στα κρυφά. Είναι οι λεγόμενοι κρυπτοχριστιανοί. «Για να σώσω τη ζωή μου και για να κρατήσω και την πίστη μου, την ημέρα να είμαι ο Αλής και το βράδυ να είμαι ο Ηλίας. Την ημέρα να είμαι η Εμινέ και το βράδυ να είμαι η Ελένη», λένε οι μαρτυρίες.

Ο ελληνισμός του Πόντου αρχίζει ν’ ανθίζει και πάλι από το 1856, όταν η Οθωμανική Αυτοκρατορία εκδίδει το διάταγμα του Χάτι Χουμαγιούν, με το οποίο παραχωρούνται προνόμια στους Έλληνες και τις άλλες μειονότητες. Η εκπαίδευση οργανώνεται, ιδρύονται πολιτιστικοί, αθλητικοί και φιλεκπαιδευτικοί σύλλογοι, εκδίδονται εφημερίδες και περιοδικά. Η ακμή θα διαρκέσει μέχρι την πρώτη δεκαετία του 20ου αιώνα.

Η αυγή του 20ου αιώνα σημαδεύεται από το μεγάλο διωγμό και τις μαζικές δολοφονίες των μη τουρκικών πληθυσμών. Με την επικράτηση των Νεότουρκων, ξεκινούν οι φυλακίσεις, οι εξορίες και οι θάνατοι. Μέχρι το 1923, εκτιμάται ότι δολοφονούνται 1,5 εκατομμύριο Αρμένιοι και εκατοντάδες χιλιάδες Ελλήνων του Πόντου και της Μικράς Ασίας. Με τις ανταλλαγές πληθυσμών της Συνθήκης της Λωζάνης, πάνω από ένα εκατομμύριο άνθρωποι αφήνουν τις πατρογονικές τους εστίες. «Το πρόσωπό μας θα είναι αιώνια κηλιδωμένο εξαιτίας των εκτοπίσεων. Εάν οι εκτοπισμοί γίνονται προκειμένου να δολοφονηθούν ανθρώπινες ψυχές, τότε, κύριοι, αυτό είναι άκρως αποτρόπαιο ζήτημα. Μας κηλιδώνει ενώπιον του σύμπαντος κόσμου», είναι η δήλωση του Χακί Χαμί Μπέη, Τούρκου βουλευτή.

Ο ποντιακός ελληνισμός ξεριζώθηκε και σήμερα μοναδικός μάρτυρας για την μακραίωνη παρουσία του, είναι τα λείψανα του μνημειακού πολιτισμού που δημιούργησε. Ο Θεοδόσης Κυριακίδης, Θεολόγος – Ιστορικός, αναφέρει χαρακτηριστικά: «Κάθε φορά που πηγαίνουμε στον Πόντο είναι σαν να επιστρέφουμε στο χωριό μας, σαν να βρίσκουμε τους δικούς μας ανθρώπους. Μιλάμε την ίδια γλώσσα, χορεύουμε τους ίδιους χορούς, τραγουδάμε τα ίδια τραγούδια, τρώμε τα ίδια φαγητά, είναι πραγματικά σαν να βρίσκουμε ξανά τα χαμένα μας αδέρφια».