Παρασκευή 28 Ιανουαρίου 2011

Από το Γέροντα της Μ. Ασίας στη Σύρο




Ενα τυχαίο γεγονός με οδήγησε στην αναζήτηση στοιχείων ενός ανθρώπου , που απ΄ ότι φαίνεται και από την έρευνά μου , ενός αγαπητού <<Συριανού>> του δάσκαλου Ζαχαρία Δρόσου. Το <<προσφυγόπουλο από την Ιωνία>> όπως αποκαλεί σε ημερολόγιό του τον εαυτό του. Η αναζήτηση αυτή άρχισε να ξετυλίγει ένα απίστευτο κουβάρι , που χάνεται στο βάθος της πρόσφατης ιστορίας του Ελληνισμού , τη Μικρασιατική Καταστροφή.Ενα ταξίδι από το Γέροντα της Μ. Ασίας στο Ν. Γέροντα Καβάλας αλλά και στη Σύρο. Ας πάρω όμως τα πράγματα από την αρχή.


Γέροντας Μικράς Ασίας - Λίγο πριν τις ‘’μαύρες μέρες’’

Αν και τα τύμπανα του πολέμου ηχούσαν από χρόνια, η ελπίδα για προέλαση του Ελληνικού Στρατού (Ε.Σ.) νότια του ποταμού Μαιάνδρου, παρέμενε άσβεστη στις καρδιές των Ελλήνων της περιοχής. Καιρό πριν, από τα πρώτα επεισόδια είχε ξεκινήσει ένα κύμα προς την μητέρα Ελλάδα, αλλά η λέξη πρόσφυγας ή για να είμαστε ακριβολόγοι ‘’ανταλλάξιμος’’ με την βαρύτητα και το νόημα που τελικά τους προσδόθηκαν , δεν υπήρχαν σε κανενός απλού ανθρώπου την σκέψη.

Τον Σεπτέμβριο του 1921, ο Ε.Σ. είχε σταθεροποιηθεί ανάμεσα στην Κίο, το Εσκί Σεχίρ, το Αφιόν Καραχισάρ και τον ποταμό Μαίανδρο, με μήκος μετώπου 700 χιλιόμετρα. Ιδιαίτερα μετά την διακήρυξη Ουίλσον που στο δωδέκατο άρθρο ρύθμιζε το μικρασιατικό ζήτημα ως εξής: «Η Οθωμανική κυριαρχία θα οφείλη να περιορισθή εις το εσωτερικόν των χωρών εκείνων εις τας οποίας υπερτερεί πραγματικώς το Οθωμανικόν στοιχείον.» , η κατάσταση είχε ισορροπήσει και δεν φαίνονταν ιδιαίτερα επικίνδυνη. Οι εκδιώξεις και η τρομοκρατία όμως προυπήρχαν και συνέχιζαν να ταλαιπωρούν τους Έλληνες.

Γέροντας Μικράς Ασίας - οι Διωγμοί


Έως το καλοκαίρι του 1922 οι καταστάσεις αλλάζουν. Το μέτωπο δεν αντέχει και σταδιακά υποχωρεί άτακτα και με σοβαρές απώλειες. Η καταρράκωση του ηθικού των ελληνικών δυνάμεων, οι συνεχείς κυβερνητικές αλλαγές στην Αθήνα, το τεράστιο κόστος συντήρησης του στρατεύματος και η γενικότερη δυσφορία, δυσχέραιναν ακόμη περισσότερο την ήδη δύσκολη θέση της Ελλάδας. Στα προβλήματα αυτά έρχεται να προστεθεί η αδιαλλαξία της Τουρκικής πλευράς σε οποιοδήποτε σχέδιο για επίλυση πρότειναν οι Έλληνες στους συμμάχους. Σταδιακά διαφαίνεται η προκλητική πλευρά των Τούρκων, των απλών ανθρώπων που μέχρι χθες ήταν ο ''φίλος” ή ο “γείτονας”. Καταδώσεις και εξευτελισμοί συμβαίνουν παντού και όλο και περισσότερο η απειλή είναι ορατή. Κάποιοι πιστεύοντας ακόμη στην σωτηρία από τον Ε.Σ. οργανώνουν αντίσταση στον Γέροντα. Στρατολογούνται νεαρά παλικάρια, όσα είχαν απομείνει από τις εξορίες και την αιχμαλωσία και οι πρεσβύτεροι χρηματοδοτούν τον οπλισμό.

Μάταια ο τελευταίος προεστός του χωριού Σπυριδονίδης Ιωάννης προσπαθεί να συνετίσει τους νεαρούς, το πάθος τους για πόλεμο είναι τέτοιο που τα λόγια του χάνονται στον αέρα. Σώζει όμως από τα χέρια τους τον φίλο του Μουσταφά και τον φυγαδεύει κρυφά. Ο Τούρκος φεύγοντας του είπε δακρυσμένος: {…..Αυτά αργκαντάς τα πληρώνει ο Θεός…}. Προφητικές οι κουβέντες του. Όταν ο δημογέροντας πήγαινε στα Σώκια, να ζητήσει καράβια για την σωτηρία του χωριού, Τούρκοι τον συνέλαβαν. Θα τον εκτελούσαν αμέσως, αν δεν βρίσκονταν ένας Τούρκος στρατιώτης που προφασίστηκε ότι ήθελε εκείνος την χαρά να τον σκοτώσει. Όμως ο Θεός είναι μεγάλος, όχι μόνο δεν τον σκότωσε, αλλά τον πήγε στα Σώκια, όπου του χάρισε την ελευθερία του. Η κουβέντα του Μουσταφά βγήκε αληθινή, Τούρκο έσωσε, Τούρκος τον έσωσε.

<<Τις τραγικές εκείνες ώρες, τον Ιούλιο του 1922, όσοι συγχωριανοί μας μπορούσαν να μετακινηθούν κατάφυγαν στο νησάκι της Παναγίας, λιγότερο από ένα ναυτικό μίλι από την ακτή των Καρακουγίων. Σε μια απέλπιδα προσπάθεια διάσωσης, περίπου 900 ψυχές βρήκαν προσωρινό καταφύγιο και ελπίδα στο νησί.

Στην μαρτυρία του Δρόσου Στυλιανού αναφέρονται οι πολλαπλές μετακινήσεις που ο ίδιος μαζί με άλλους χωριανούς του υπέστη. Η τακτική των Τούρκων (όπως αναφέρει) με τις άσκοπες μετακινήσεις του «ανδρικού» πληθυσμού αποσκοπούσε στην ηθική και οικονομική εξόντωση μας. Ο φόβος της εξορίας περιόριζε κάθε σκέψη μας για αντίδραση. Στα χωριά οι μάνες και οι γυναίκες μας, ήταν ανήμπορες και απροστάτευτες στις βάρβαρες διαθέσεις των Τούρκων. Οι ληστείες και οι εξευτελισμοί δεν προκαλούσαν πλέον εντύπωση σε κανέναν, είχαν γίνει καθημερινή πράξη. Άλλες προφορικές και γραπτές πηγές αναφέρουν ότι οι Γεροντιανοί στο νησάκι, δεν είχαν επαρκείς προμήθειες σε τρόφιμα και νερό. Έτσι από φυγάδες βρέθηκαν παγιδευμένοι. Την δυσμενή αυτή κατάσταση άλλαξε η ανδρεία και η αυταπάρνηση ενός τότε 20χρονου( πιθανό όνομα Ηρόδοτος Παξιμάδης), που με κίνδυνο της ζωής του κατάφερε μετά από περιπλάνηση οκτώ ημερών να φθάσει στην Έφεσο και να ειδοποιήσει τις ελληνικές αρχές. Αυτή είναι η μία εκδοχή. Υπάρχουν όμως και άλλες που αναφέρουν την βοήθεια στον απεγκλωβισμό από το νησάκι των Μανόλη Καίπα και του Σταμάτη Δρόσου σαν σωτήρια για τους χωριανούς. Ο πρώτος χρησιμοποιώντας τις γνωριμίες του στο παλάτι και τον τότε πρωθυπουργό Γούναρη Δ. και ο δεύτερος με την ηρωική του πράξη να ειδοποιήσει στην Σάμο τις αρχές, φθάνοντας εκεί με το δικό του καΐκι, έσωσαν πολλούς χωριανούς από την μανία των Τσετών. Η ανταπόκριση ήταν άμεση, αποστάληκαν δύο πλοία το αντιτορπιλικό «Αετός» και το κρουαζιερόπλοιο «Κωνσταντινούπολης» που βρισκόταν στην Ρόδο με αλλοδαπούς τουρίστες (!). Τα καράβια εμφανίστηκαν στην παραλία του Γέροντα στις 2 Ιουλίου 1922. Ομοβροντίες για ειδοποίηση ακούγονται, αλλά οι χωριανοί παραμένουν κρυμμένοι από φόβο μήπως είναι «μπαμπεσιά» των Τούρκων. Θάρρος παίρνουν στο άκουσμα των πρώτων ελληνικών εμβατηρίων και γρήγορα τρέχουν στους λυτρωτές τους. Πόσο πλανεμένοι είναι, οι περισσότεροι δεν θα περάσουν ποτέ το Αιγαίο.

Μια συγκινητική όσο και σπάνια περιγραφή μας δίνει στο βιβλίο του L’ Asie Mineure en ruines, Paris,1924 ο Saturnino Ximenez , που επισκέφθηκε με θαλαμηγό τη δυτική Μικρά Ασία, την άνοιξη του 1923 “...Η εντύπωση από το εσωτερικό των σπιτιών σπαρακτική. Τα ίχνη του πλιάτσικου ανεξίτηλα … Οι κάτοικοι του Γέροντα ζούσαν ζωή αζόριστη, ειρηνική. Ήσαν εργατικοί και απελάμβαναν μια σχετική άνεση. Οι κατοικίες τους ήσαν παστρικές, νοικοκυρεμένες. Βρήκαμε ακόμη, κομόντες, καναπέδες, εταζέρες, λάμπες πετρελαίου, παιδικά παιχνίδια, μηχανές ραψίματος, δίσκους γραμμοφώνου, εργαλεία, σύνεργα μαγειρικής…Πηγαίναμε από σπίτι σε σπίτι, με σφιγμένη καρδιά, ατενίζοντας την συμφορά. Η φυγή θα πρέπει να ήταν ξαφνική, ταχύτατη. Αλαφιασμένος ο κόσμος δεν είχε τον χρόνο να πάρη μαζί του τίποτα. Τα μαγαζιά τροφίμων και οι ταβέρνες είχαν ακόμη τους πάγκους και τα ράφια τους, τα κατάστιχα των λογαριασμών ήσαν σκισμένα στο πάτωμα, ανάκατα με θραυσμένα σκεύη και κάθε είδους σύντριμμα. Μια τραγική σιωπή πλανιόταν πάνω από όλα αυτά: η σιωπή των νεκρουπόλεων.…Στο σχολείο οι πλιατσικολόγοι είχαν υπερβεί τον εαυτό τους. Τα πάντα ήσαν σπασμένα, σκισμένα, ποδοπατημένα…Τα σπίτια της πλατείας είχαν αυλές με δενδρύλλια και άνθη. Σε ένα από αυτά πρόσεξα πως κρέμονταν ακόμη στα παράθυρα ξεθωριασμένες γιρλάντες από χάρτινα ρόδα σε χρώμα γκρενά, κατάλοιπο προφανώς διακόσμου οικογενειακής γιορτής. Η φύση σιγά-σιγά κυρίευε τα πάντα…Ο περίβολος της εκκλησίας ήταν ακόμη γεμάτος εγκαταλελειμμένα μπαούλα που οι φυγάδες μες στην βιασύνη τους δεν πρόλαβαν να πάρουν μαζί τους και τ’ άφησαν εκεί για περισσότερη ασφάλεια. Ήσαν κενά κι’ από τα περισσότερα έλλειπαν και οι κλειδαριές. Μπήκαμε στο ναό. Απερίγραπτη η ερήμωση του….Από τα θωράκια του τέμπλου με τα κάπως αφελή τους σκαλίσματα και τον αδέξιο χρωματισμό, είχαν αφαιρεθή οι ιερές ζωγραφιές. Η αγία Τράπεζα σχισμένη στα δύο…». Ευχαριστώ τον έφορο ιστορικού αρχείου του συλλόγου <<Διδυμαίος Απόλλων>> από το Ν. Γέροντα Καβάλας κ. Σ. Βαρυπάτη για τις πληροφορίες , απόσπασμα των οποίων χρησιμοποιήθηκε στο παρόν αφιέρωμα.

Γέροντας Μικράς Ασίας - Σύρος

<<Στο ίδιο έργο θεατές ,

θ' ανακαλύψεις μια πατρίδα ξεχασμένη

παραδομένη στους καιρούς και σε πελάτες πονηρούς

σε συμπληγάδες μια ζωή παγιδευμένη>>

Στο ίδιο έργο λοιπόν , ο Ζαχαρίας Δρόσος το προσφυγόπουλο της Ιωνίας , ο δάσκαλος της Σύρου , να πως περιγράφει τις δικές του εμπειρίες << Γεννήθηκα στο Γέροντα κωμώπολη της Μ. Ασίας. Απέχει λίγα χιλ. από τη Μίλητο πρωτεύουσα της Ιωνίας.Ο Γέροντας στην αρχαιότητα ήταν θρησκευτικό κέντρο των Ελλήνων και των βαρβάρων. Εδώ υπήρχε το ονομαστό μαντείον του Διδυμαίου Απόλλωνα. Στα χρόνια της Ελληνικής Επανάστασης , στο θρυλικό κάβο του Γέροντα έλαβε χώρα η ιστορική ναυμαχία >> .( Ναυμαχία του Γέροντα όπου ο στόλος του Μιαούλη νίκησε την τρομερή υπεροπλία του τουρκοαιγυπτιακού στόλου με αποτέλεσμα να σωθεί η Σάμος και να καθυστερήσει η απόβαση στην Πελοπόννησο).

<<Οταν τα Ελληνικά στρατεύματα πολεμούσαν στα βάθη της Μ.Ασίας , η περιοχή μας από τον Μαίανδρο ποταμό ως την Αλικαρνασσό είχε καταληφθεί από Ιταλούς. Και όταν απεχώρησαν οι Ιταλοί, η διαταγή ήταν , τα ελληνικά στρατεύματα να μην προχωρήσουν πέρα από τον Μαίανδρο. Οι Τούρκοι είχαν οργανωθεί σε αντάρτες(τσέτες) και προκαλούσαν δολιοφθορές στο στρατό μας και στα απομονωμένα ελληνικά χωριά αντίποινα......>>.Και συνεχίζει ατο ημερολόγιό του ο αείμνηστος Ζ.Δρόσος <<Η μητέρα μου μάζεψε τα χρυσαφικά της και ότι χρυσό είχαμε, κλείσαμε το σπίτι και πήραμε το κλειδί με την ελπίδα πως θα γυρίσουμε. Μαζί με τους συγγενείς κατεβήκαμε στη θάλασσα και μ΄ ένα καίκι μας αποβίβασαν στο νησάκι της Παναγιάς. Σε οκτώ μέρες το καίκι πήγε στη Σάμο, ανέφερε στις Ελληνικές αρχές την κατάστασή μας και αμέσως κατέφθασαν τα αντιτορπιλλικά Σφενδόνη (το άλλο πλοίο που είναι καταγεγραμμένο είναι το Α/Τ ΑΕΤΟΣ) και ένα φορτηγό το Κωνσταντινούπολη. Το φορτηγό παρέλαβε όσους βρισκόμασταν στο νησί και αντί να μας φέρει στην Ελλάδα μας πήγε στη Σμύρνη. Από τη Σμύρνη με το τραίνο μας μετέφεραν σ΄ ένα ελληνικό χωριό το ΄΄Παλιατζίκι΄΄ .Μια μέρα καταφθάνει ένας Μηροπολίτης από τη Σμύρνη και ειδοποιεί τον κόσμο να παραλάβουν ότι μπορούν και να φύγουν για τη Σμύρνη γιατί τα ελληνικά στρατεύματα οπισθοχωρούν......Υστερα από μια μέρα ταξίδι φθάσαμε στο Αγγλικό προξενείο της Σμύρνης. Μας υπέδειξαν να πάμε στην αποβάθρα ΄΄Ψαριανά΄΄ κοντά στην Πούντα. Εκεί βρισκόταν ένα καίκι Συμιακό. Είχε προορισμό να φορτώσει σιτηρά και του υπέδειξαν να παραλάβει επιβάτες για την Ελλάδα.Ο καπετάνιος έξυπνος άνθρωπος, μόνο με χρυσό δεχότανε τους επιβάτες.Καθώς ανοιγόμασταν όλοι έκαναν το σταυρό τους και δόξασαν το Θεό....Το θέαμα που παρουσίαζε το λιμάνι ήταν θλιβερό.Χιλιάδες στρατός είχε κατακλύσει τα πάντα. Αοπλοι, αμίλητοι, εξουθενωμένοι, πολλοί ρακένδυτοι, ξυπόλητοι , είχαν τυλίξει τα πόδια τους με τσουβάλια γιατί είχαν λιώσει τ΄ άρβυλά τους.Μια λαοθάλασσα που ζητούσε ένα μέσο να γυρίσει στην πατρίδα...Το καίκι μας έπλεε με πανιά. Ηταν έρμαιο των ανέμων και των κυμάτων. Επειτα από λίγες ημέρες χωρίς εφόδια και μέσα σε καταιγίδα μας έρριξε σ΄ έναν όρμο στη Σάμο, στον ΄΄Αγιο Κωνσταντίνο΄΄, περιοχή ακατοίκητη.Πεζοί φθάσαμε στη Σάμο όποι οι Σάμιοι μας δέχτηκαν με εγκαρδιότητα, συγκίνηση και έσπευσαν να μας προσφέρουν κάθε βοήθεια. Ενα σκληρό κτύπημα της μοίρας αλλάζει την πορεία της ζωής μας. Υστερα από τρία χρόνια χάνουμε την μάνα μας. Τον πατέρα μου και όλους τους άρρενες του χωριού μας πριν αποβιβασθούν τα ελληνικά στρατεύματα στη Μικρά Ασία , οι τούρκοι τους οδήγησαν στο εσωτερικό της τουρκίας να εργασθούν σε καταναγκαστικά έργα και κανείς δε γύρισε...Μείναμε τρία αγόρια ορφανά και απροστάτευτα. Οι συγγενείς μας , πρόσφυγες και αυτοί αδυνατούν ν΄ αναλάβουν την προστασία μας...Η μητέρα μου είχε έναν αδελφό στην Αμερική ευκατάστατο. Δε γνωρίζαμε όμως τη διεύθυνσή του. Οι συγγενείς μας κατέφυγαν στον Ελληνικό Ερυθρό Σταυρό. Αυτός μας έφερε στα αμερικάνικα σχολεία της Σύρου.Τα σχολεία αυτά ιδρύθηκαν με πόρους της Ελληνικής Ομογένειας με την ονομασία ΄΄Αμερικανική Περίθαλψις Εγγύς Ανατολή΄΄. Ευχαριστώ τον κ. Δ. Χάλαρη για την παραχώρηση του υλικού που αφορά το Ζ.Δρόσο, απόσπασμα του οποίου χρησιμοποιήθηκε.

Υ.Γ. Στα χέρια μου κρατώ ένα αντίγραφο από το Ιστορικό Αρχείο Ερμούπολης. Ζαχαρίας Δρόσος του Νικολάου. Από τα Σώκια περιοχή του Γέροντα Μ.Ασίας. Σε ηλικία 15 ετών στις 10 Ιουλίου 1928 δίνει τον όρκο στο Δήμο της Ερμούπολης. Εβδομήντα τέσσερα χρόνια μετά στις 16 Ιουλίου του 2002 αφήνει την τελευταία του πνοή. Τον τόπο που τον αγκάλιασε τις δύσκολες ώρες της ορφάνιας και της προσφυγιάς , τον ίδιο τόπο επέλεξε για τελευταία του κατοικία. Στις 26-27 Μαρτίου πραγματοποιείται στην Καβάλα το 2ο Πανελλήνιο Συμπόσιο με τίτλο <<Τα πρώτα χρόνια στις νέες πατρίδες- Η αποκατάσταση>>. Στις διήμερες εργασίες του και δραστηριότητες θα προσπαθήσει να φωτίσει την ιστορία των Γεροντιανών προσφύγων τα πρώτα χρόνια στην Ελλάδα, με τον ερχομό τους και την εγκατάσταση σε διάφορες πόλεις και νησιά. Θα αναδείξει τις δυσκολίες και τις ιδιαιτερότητες που συνάντησαν από το 1922 μέχρι το 1940, σε όλα τα μέρη της Ελλάδας (από Καβάλα, Αθήνα, Πάρο, Θεσσαλονίκη, Ηράκλειο, Σάμο, Νάξο, Κω, Ασπρόπυργο, Αμοργό, Ρόδο, Μύκονο, Λαμία, Εύβοια, Χανιά, Τρίκαλα, Τήνο, Πόρο και Λέρο) στην προσπάθειά τους να ξεκινήσουν μια καινούργια ζωή.


Η έρευνα αυτή ευελπιστούμε να σταθεί αρωγός στην προσπάθεια που καταβάλει ο πολιτιστικός σύλλογος <<Ο Διδυμαίος Απόλλων>> του Ν.Γέροντα Καβάλας για τη συλλογή και καταγραφή στοιχείων Γεροντιανών απ΄ όλη την Ελλάδα. Ηδη την Κυριακή αναμένω στη Σύρο εκπρόσωπο του συλλόγου για μια εκτενέστερη συζήτηση και προβολή του θέματος - η συνέντευξη θα παρουσιαστεί τη Δευτέρα στις 11.00 το πρωί στο ραδιόφωνο της Ι.Μ.Σύρου.

Σάββατο 8 Ιανουαρίου 2011


O Σύλλογος Βορειοελλαδιτών Σύρου
σας προσκαλεί
στην προβολή του ντοκυμαντέρ <<Τα χνάρια των Αργοναυτών>>
στον κινηματογράφο ΠΑΛΛΑΣ, την Παρασκευή 04 Φεβρουαρίου και ώρα 20.00.
Προσκεκλημένος ο κ. Θεοδόσης Κυριακίδης, Θεολόγος-Ιστορικός


Λίγα λόγια για το ντοκυμαντέρ.....
Η Τραπεζούντα, «η καλλίστη των πόλεων» όπως την ονόμασε τον 11ο αιώνα ο πατριάρχης Ιωάννης Η΄ Ξιφιλίνος, αποτέλεσε την πρωτεύουσα των Ελλήνων στην Ανατολή για πάνω από δυο χιλιετίες. Υπήρξε σταυροδρόμι πολιτισμών και εμπορικών σχέσεων, στο κέντρο στρατιωτικών και πολιτικών ενδιαφερόντων. Στη μεγάλη ακμή της υπήρξε η πρωτεύουσα μιας Αυτοκρατορίας, της Αυτοκρατορίας των Μεγάλων Κομνηνών.

Αυτό το ιστορικό ντοκιμαντέρ καταγράφει την άνοδο και την πτώση του πολιτισμού των Ελλήνων του Πόντου, που κατέληξε στο μεγάλο διωγμό και την γενοκτονία των ελλήνων ποντίων από τους Νεότουρκους, στην αυγή του 20ου αιώνα.

Παρουσίαση, αφήγηση: Κώστας Αρζόγλου / Σκηνοθεσία, Φωτογραφία: Αλέξης Μπαρζός / Έρευνα & Επιστημονική επιμέλεια: Θεοδόσης Κυριακίδης / Σενάριο: Νικόλας Ζηργάνος / Μουσική: Γιάννης Παξεβάνης / Μοντάζ: Γιάννης Μπιλήρης, Άννα Πρόκου / Διεύθυνσή & Οργάνωση Παραγωγής: Αναστασία Σκουμπρή / Μια παραγωγή της Small Planet για το Ερευνητικό Κέντρο Αγίου Γεωργίου Περιστερεώτα ©2010

Εξέβα απάν σο Ποζ Τεπέ κ’ είδα την Τραπεζούντα. Είδα την πρωτεύουσα των Κομνηνών, είδα τον Ακρίτα πάνω στα Κάστρα, τη Μαύρη Θάλασσα. Είδα και το δάκρυ της Τραπεζούντας για τα παιδιά της που έχασε τα παιδιά που γέννησε, που ανάστησε, τα ανάθρεψε, τα άνδρωσε και αναγκάστηκαν να την εγκαταλείψουν.

Τραπεζούντα, η πρωτεύουσα των Ελλήνων του Πόντου. Ένα σταυροδρόμι πολιτισμών, όπου σχεδόν για 3.000 χρόνια αναπτύχθηκε ο ποντιακός ελληνισμός. Μια ιστορική πορεία που σημαδεύτηκε ανεξίτηλα από τη Γενοκτονία των Ποντίων στις αρχές του 20ου αιώνα.

Με οδηγό τον καταξιωμένο έλληνα ηθοποιό Κώστα Αρζόγλου (ο οποίος κατάγεται απ' την περιοχή) καθώς και με τη βοήθεια διεθνούς φήμης ερευνητών από το Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, από πανεπιστήμια της Ελλάδας, της Μεγάλης Βρετανίας και της Κύπρου, «Τα χνάρια των Αργοναυτών» αποτελούν την πρώτη επιστημονική προσπάθεια οπτικοακουστικής καταγραφής της ποντιακής μνήμης, παράδοσης και ιστορίας.

Οι ρίζες της ελληνικής παρουσίας στον Πόντο χάνονται στην αχλή του μύθου. Το ταξίδι του Ιάσωνα στην Κολχίδα με την Αργοναυτική εκστρατεία, οι Αμαζόνες, η εξορία του Προμηθέα στον Καύκασο, η αναμέτρηση του Ηρακλή με τις Στυμφαλίδες Όρνιθες στην αρχαία Αρητιάδα, η περιπλάνηση του Ορέστη στη Θοανία. Είναι η απαρχή της περιπλάνησης του Έλληνα σε αυτόν τον νέο ανεξερεύνητο κόσμο.

Ήδη από το 650 π.Χ. ξεκινά η εξάπλωση των ελλήνων στη Μαύρη Θάλασσα, και γύρω στο 302 π.Χ. ιδρύεται το Βασίλειο του Πόντου, αυτό που οι σημερινοί Πόντιοι αναγνωρίζουν ως πατρογονική τους γη. Αλλά το 1204 μ.Χ. είναι το έτος ορόσημο για την ιστορία του Πόντου. Είναι το έτος ίδρυσης της Αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας και το έτος κατάληψης της Kωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους. Η Τραπεζούντα θεωρεί την Αυτοκρατορία της ως συνέχεια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Είναι περίπου τότε που η Μαύρη Θάλασσα αναδεικνύεται σε μια διεθνή θάλασσα και το δυτικό άκρο του δρόμου του μεταξιού. Έτσι ξεκινά ο χρυσός αιώνας για τον ελληνισμό του Πόντου. Ακμάζουν τα Γράμματα και οι Επιστήμες, η Αυτοκρατορία ευημερεί, ο πληθυσμός αυξάνει και η πόλη της Τραπεζούντας ανθίζει μαζί με τους κατοίκους της.

Η Αυτοκρατορία καταλύεται το 1461 από το Μωάμεθ, σταδιακά ο ελληνικός πληθυσμός αρχίζει να χάνει τα προνόμιά του και εκτοπίζεται. Οι κάτοικοι της Τραπεζούντας, απροστάτευτοι, θα μετακινηθούν προς τη Ματσούκα, όπου τα τρία Μοναστήρια της θα παίξουν σωτήριο ρόλο, προστατεύοντας τον χριστιανικό πληθυσμό. Η κάμερα του Αλέξη Μπαρζού ακολουθεί τα δύσβατα μονοπάτια των προσκυνητών, ως τον Άγιο Ιωάννη το Βαζελώνα, που χτίστηκε το 270 μ.Χ. και θεωρείται το αρχαιότερο μοναστήρι του Πόντου. Έπειτα, κάτω από τα ερείπια της Μονής του Περιστερεώτα, με την περίφημη βιβλιοθήκη των 7.500 τόμων και τέλος, στο Όρος του Μελά, εκεί που υψώνεται η Παναγία Σουμελά, το θρησκευτικό και εθνικό σύμβολο όλων των Ελλήνων του Πόντου.

Τρεις αιώνες σκληρών διώξεων και αθρόων εξισλαμισμών των χριστιανών θα ακολουθήσουν. Πολλοί θα διατηρήσουν την πίστη τους στα κρυφά. Είναι οι λεγόμενοι κρυπτοχριστιανοί. «Για να σώσω τη ζωή μου και για να κρατήσω και την πίστη μου, την ημέρα να είμαι ο Αλής και το βράδυ να είμαι ο Ηλίας. Την ημέρα να είμαι η Εμινέ και το βράδυ να είμαι η Ελένη», λένε οι μαρτυρίες.

Ο ελληνισμός του Πόντου αρχίζει ν’ ανθίζει και πάλι από το 1856, όταν η Οθωμανική Αυτοκρατορία εκδίδει το διάταγμα του Χάτι Χουμαγιούν, με το οποίο παραχωρούνται προνόμια στους Έλληνες και τις άλλες μειονότητες. Η εκπαίδευση οργανώνεται, ιδρύονται πολιτιστικοί, αθλητικοί και φιλεκπαιδευτικοί σύλλογοι, εκδίδονται εφημερίδες και περιοδικά. Η ακμή θα διαρκέσει μέχρι την πρώτη δεκαετία του 20ου αιώνα.

Η αυγή του 20ου αιώνα σημαδεύεται από το μεγάλο διωγμό και τις μαζικές δολοφονίες των μη τουρκικών πληθυσμών. Με την επικράτηση των Νεότουρκων, ξεκινούν οι φυλακίσεις, οι εξορίες και οι θάνατοι. Μέχρι το 1923, εκτιμάται ότι δολοφονούνται 1,5 εκατομμύριο Αρμένιοι και εκατοντάδες χιλιάδες Ελλήνων του Πόντου και της Μικράς Ασίας. Με τις ανταλλαγές πληθυσμών της Συνθήκης της Λωζάνης, πάνω από ένα εκατομμύριο άνθρωποι αφήνουν τις πατρογονικές τους εστίες. «Το πρόσωπό μας θα είναι αιώνια κηλιδωμένο εξαιτίας των εκτοπίσεων. Εάν οι εκτοπισμοί γίνονται προκειμένου να δολοφονηθούν ανθρώπινες ψυχές, τότε, κύριοι, αυτό είναι άκρως αποτρόπαιο ζήτημα. Μας κηλιδώνει ενώπιον του σύμπαντος κόσμου», είναι η δήλωση του Χακί Χαμί Μπέη, Τούρκου βουλευτή.

Ο ποντιακός ελληνισμός ξεριζώθηκε και σήμερα μοναδικός μάρτυρας για την μακραίωνη παρουσία του, είναι τα λείψανα του μνημειακού πολιτισμού που δημιούργησε. Ο Θεοδόσης Κυριακίδης, Θεολόγος – Ιστορικός, αναφέρει χαρακτηριστικά: «Κάθε φορά που πηγαίνουμε στον Πόντο είναι σαν να επιστρέφουμε στο χωριό μας, σαν να βρίσκουμε τους δικούς μας ανθρώπους. Μιλάμε την ίδια γλώσσα, χορεύουμε τους ίδιους χορούς, τραγουδάμε τα ίδια τραγούδια, τρώμε τα ίδια φαγητά, είναι πραγματικά σαν να βρίσκουμε ξανά τα χαμένα μας αδέρφια».